การสอบวัดความรู้ภาษาญี่ปุ่น 日本語能力試験 (JLPT: Japanese Language Proficiency Test) เกิดขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2527 (1984) เพื่อวัดและรับรองความสามารถทางภาษาญี่ปุ่นของผู้ที่ไม่ใช้ภาษาญี่ปุ่นเป็นภาษาแม่ โดยมีความร่วมมือกันระหว่างสององค์กร ได้แก่ เจแปนฟาวน์เดชั่น (หรือ มูลนิธิญี่ปุ่น The Japan Foundation Kokusai Koryukin 国際交流基金) และ Japanese International Education Support (หรือ JEES Japan Educational Exchanges and Services 日本国際教育協会) โดยปีแรกของการทดสอบดำเนินการใน 15 ประเทศ และมีผู้เข้ารับการทดสอบประมาณ 7,000 คน
ในปี พ.ศ. 2553 (2010) ได้มีการสอบวัดระดับภาษาญี่ปุ่น (JLPT) ใน "รูปแบบใหม่" ที่เน้นการสื่อสาร ทักษะ ซึ่งเป็นผลจากการวิเคราะห์ข้อมูลผู้เรียนที่มีความหลากหลายต้องการในการเรียนภาษาญี่ปุ่น จากข้อมูลในปี พ.ศ. 2554 (2011) มีการทดสอบใน 62 ประเทศทั่วโลก มีผู้สอบประมาณ 610,000 คน รูปแบบใหม่ดังกล่าวนี้ยังคงใช้จนถึงปัจจุบัน และได้เติบโตขึ้น นับว่าเป็นการสอบภาษาญี่ปุ่นซึ่งใหญ่ที่สุดในโลก
การสอบวัดระดับภาษาญี่ปุ่น มีแนวทางในการวัดผลคือ (1) วัดความรู้พื้นฐาน ประกอบด้วย (a) คำศัพท์และ (b) ไวยากรณ์ (2) วัดความสามารถในการสื่อสารจริง โดยจะมีการวัดทักษะ "(c) การอ่าน" และ "(d) การฟัง" (เนื่องจากเป็นการสอบที่มีผู้เข้าสอบจำนวนมาก คำตอบจะถูกให้คะแนนโดยเครื่องคอมพิวเตอร์ JLPT จึงไม่มีการวัดความสามารถในทักษะการพูดหรือเขียนโดยตรง)
รูป: อธิบายแนวทางของการวัดผลการสอบวัดระดับภาษาญี่ปุ่น (JLPT) (ที่มา: www.jlpt.jp)
เพื่อวัดความสามารถทางภาษาญี่ปุ่นอย่างละเอียดถี่ถ้วนที่สุด JLPT มีให้ทั้งหมด 5 ระดับ คือ N, N2, N3, N4, N5 โดยระดับ N5 จะง่ายที่สุด และระดับ N1 จะยากที่สุดเพื่อให้ โดยแต่ละระดับได้รับการออกแบบให้
N4 และ N5 วัดความเข้าใจภาษาญี่ปุ่นขั้นพื้นฐานที่เรียนในห้องเรียนเป็นหลัก
N1 และ N2 วัดความเข้าใจภาษาญี่ปุ่นที่ใช้ในสถานการณ์ หรือชีวิตประจำวันต่างๆ
N3 เชื่อมช่องว่างระหว่าง N4/N5 และ N1/N2
เนื้อหาที่ออกสอบในแต่ละระดับ (ข้อมูลปี พ.ศ. 2565 (2022)) มีรายละเอียดดังนี้
N1 - เกณฑ์สอบผ่าน คือต้องได้ไม่น้อยกว่า 100 จาก คะแนนทั้งหมด 180 คะแนน คะแนนแบ่งเป็น ส่วนที่ 1 ความรู้พื้นฐาน ได้แก่ ตัวอักษร คำศัพท์ไวยากรณ์ และการอ่าน สอบพร้อมกันหมด 110 นาที 120 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำไม่เหมือนชั้นต้น คือ ตัวอักษร คำศัพท์และไวยากรณ์ต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และการอ่านต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และส่วนที่ 2 การฟัง 60 นาที เต็ม 60 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 19 คะแนน
N2 - เกณฑ์สอบผ่าน คือต้องได้ไม่น้อยกว่า 90 จาก คะแนนทั้งหมด 180 คะแนน คะแนนแบ่งเป็น ส่วนที่ 1 ความรู้พื้นฐาน ได้แก่ ตัวอักษร คำศัพท์ไวยากรณ์ และการอ่าน สอบพร้อมกันหมด 105 นาที 120 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำไม่เหมือนชั้นต้น คือ ตัวอักษร คำศัพท์และไวยากรณ์ต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และการอ่านต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และส่วนที่ 2 การฟัง 50 นาที เต็ม 60 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 19 คะแนน
N3 - เกณฑ์สอบผ่าน คือต้องได้ไม่น้อยกว่า 95 จาก คะแนนทั้งหมด 180 คะแนน คะแนนแบ่งเป็น ส่วนที่ 1 ความรู้พื้นฐาน (ตัวอักษรคำศัพท์) 30 นาที ส่วนที่ 2 ความรู้พื้นฐาน (ไวยากรณ์ การอ่าน) 70 นาที ทั้งสองส่วนนี้คิดรวมกันเต็ม 120 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำไม่เหมือนชั้นต้น คือ ตัวอักษร คำศัพท์และไวยากรณ์ต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และการอ่านต้องไม่น้อยกว่า 19 คะแนน และส่วนที่ 3 การฟัง 40 นาที เต็ม 60 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 19 คะแนน
N4 - เกณฑ์สอบผ่าน คือต้องได้ไม่น้อยกว่า 90 จาก คะแนนทั้งหมด 180 คะแนน คะแนนแบ่งเป็นส่วนที่ 1 ความรู้พื้นฐาน (ตัวอักษร คำศัพท์) 25 นาที ส่วนที่ 2 ความรู้พื้นฐาน (ไวยากรณ์ การอ่าน) 55 นาที รวมกันเต็ม 120 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 38 คะแนน และส่วนที่ 3 การฟัง 35 นาที เต็ม 60 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 19 คะแนน
N5 - เกณฑ์สอบผ่าน คือต้องได้ไม่น้อยกว่า 80 จาก คะแนนทั้งหมด 180 คะแนน คะแนนแบ่งเป็นส่วนที่ 1 ความรู้พื้นฐาน (ตัวอักษร คำศัพท์) 25 นาที ส่วนที่ 2 ความรู้พื้นฐาน (ไวยากรณ์ การอ่าน) 50 นาที รวมกันเต็ม 120 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 38 คะแนน และส่วนที่ 3 การฟัง 30 นาที เต็ม 60 คะแนน เกณฑ์ผ่านขั้นต่ำ 19 คะแนน
ในการคิดคะแนนว่า แต่ละข้อ แต่ละตอนของข้อสอบคิดคะแนนอย่างไรนั้น JLPT ใช้ระบบการให้คะแนนแบบ "Scaled Scores" ซึ่งเป็นคะแนนตามสัดส่วน ไม่ใช่ระบบการให้คะแนนจากคะแนนดิบ เนื่องจากการใช้คะแนนดิบที่ต้องคิดคำนวณจากจำนวนคำตอบที่ถูกต้องนั้น จะได้ผลสอบคลาดเคลื่อนเนื่องจากในการสอบแต่ละครั้ง ข้อสอบก็มีความยากง่ายในมุมที่แตกต่างกันถึงแม้จะเป็นระดับภาษาญี่ปุ่นเดียวกันก็ตาม (อ้างอิง IRT (Item Response Theory))
คะแนนสอบและผลสอบผ่าน/ไม่ผ่านเพียงอย่างเดียวไม่ได้ชี้แจงว่านักเรียนสามารถทำอะไรในภาษาญี่ปุ่นในชีวิตจริงได้บ้าง ด้วยเหตุผลนี้ JLPT จึงเสนอ "รายการการประเมินตนเองที่ทำได้ของ JLPT" เพื่อใช้อ้างอิงในการตีความผลการทดสอบ การสำรวจคำถามเกี่ยวกับ "กิจกรรมใดที่ถือว่าเป็นไปได้ในภาษาญี่ปุ่น" ดำเนินการกับผู้เข้าสอบประมาณ 65,000 คนของ JLPT ปี 2010 และ 2011 วิเคราะห์ผลลัพธ์และจัดทำรายการ ผู้เข้าสอบและคนอื่นๆ สามารถใช้รายชื่อนี้เพื่ออ้างอิงเพื่อให้เข้าใจว่า "ผู้สอบที่ประสบความสำเร็จในระดับใดระดับหนึ่งสามารถทำอะไรได้บ้างในภาษาญี่ปุ่น" (ตัวอย่าง (1) cdslist_all_2020.pdf (jlpt.jp) (2) cdslist_all_r.pdf (jlpt.jp))
อ้างอิง: JLPT Official Website